سیستم نشانه‌گذاری سوخت
بسیاری از کشورها با زنجیره‌ای از مشکلات در ارتباط با مسائل مربوط به سوخت روبه‌رو هستند که این زنجیره شامل قاچاق، رقیق سازی سوخت‌ها و سرقت سوخت است. این زنجیره به گونه‌ای است که علاوه بر مشکلات مستقیم، باعث به وجود آمدن مشکلات دیگری از قبیل محرومیت کشورها از درآمد مالیاتی مربوط به عرضه سوخت نیز می‌شوند. یکی از مثال‌های بارز در این زمینه در مورد کشور فیلیپین است که بر اثر قاچاق سوخت سالیانه ضرری ۷۵۰ میلیون دلاری را در بحث مربوط به هزینه‌های درآمد مالیاتی متضرر می‌شود.
این مشکل نه تنها در فیلیپین بلکه در سایر کشورهای آسیایی از قبیل اندونزی، بنگلادش و مالزی که سوخت‌های یارانه‌ای در کشور خود عرضه می‌کنند باعث ضررهای سالیانه بسیار زیادی می‌گردد. به منظور جلوگیری از تقلب در بازار سوخت دولت‌ها در حال توسعه برنامه نشانه‌گذاری سوخت هستند. این روش شامل تکنولوژی پیشرفته مولکول‌های نشانه‌گذار و سیستم‌های مدیریتی پیچیده است که در صورت به کارگیری به موقع می‌توان تعقیب قانونی سوخت‌های موجود پرداخت.
نشانه‌گذارهای سوخت ممکن است رنگ‌های ساده و یا رنگ‌های پنهان منحصر به فرد به همراه روش‌های تشخیص ویژه باشند. تجربه به کارگیری سیستم نشانه‌گذاری سوخت در کشورهای غنا و صربستان که با مشکلات جدی قاچاق سوخت مواجه هستند نشان دهنده موفقیت این روش است. برنامه‌های مربوط به نشانه‌گذاری سوخت سه هدف را دنبال می‌کنند:
• افزایش درآمد
• جلوگیری از قاچاق
• بهبود مسائل زیست محیطی
یک سیستم نشانه‌گذاری سوخت کامل شامل موارد زیر است:
• ماده نشانه‌گذاری
• سیستم تزریق ماده نشانه‌گذاری به سوخت (ممکن است دستی، نیمه اتوماتیک و یا اختیاری باشد)
• سیستم شناسایی سوخت‌های تقلبی یا قاچاق در محل
• سیستم نظارت، کنترل و گزارش
این چهار مورد ضمانت کننده دقت، قابل اطمینان بودن و تکرار پذیری سیستم نشانه‌گذاری سوخت است. مهم‌ترین بخش سیستم نشانه‌گذاری، ماده نشانه‌گذار است. ماده نشانه‌گذاری تولیدی توسط شرکت SICPA دارای مشخصات و ویژگی‌های زیر است:
• در اندازه مولکولی و نامرئی است.
• کپی برداری، حذف و تغییر آن غیر ممکن است.
• مطابق با استانداردهای محیط زیستی است.
• ویژگی‌های سوخت را تغییر نمی‌دهد.
• برای مدت زمان طولانی در سوخت بسیار پایدار است.
• در برابر نور، گرما و شرایط آب و هوایی نامساعد مقاوم است.
هر چند استفاده از سیستم نشانه‌گذاری سوخت به سال ۱۹۵۰ باز می‌گردد اما امروزه با توجه به پیشرفت تکنولوژی در سیستم نشانه‌گذاری و همچنین استفاده از ظرفیت‌های جدید تجزیه و تحلیل، امروزه باعث به کارگیری سیستم نشانه گذاری به صورت بسیار دقیق در برنامه‌های سوخت رسانی شده‌است. در سیستم نشانه‌گذاری جدید به منظور جلوگیری از مشکلات زنجیره‌ای مربوط به تقلب در سوخت که شامل قاچاق، رقیق سازی سوخت‌ها و سرقت سوخت است، کشورها یک سیستم نشانه گذاری همه جانبه سوخت را توسعه داده‌اند که شامل دو بخش عمده است:
• تکنولوژی پیشرفته مولکول‌های نشانه گذار
• سیستم مدیریتی پیشرفته و هوشمندانه
مولکول‌های نشانه‌گذار سوخت ممکن است رنگ‌های ساده و یا رنگ‌های نامرئی منحصر به فرد به همراه روش‌های تشخیص ویژه خود باشند.
در سیستم مدیریتی پیشرفته با استفاده از تکنولوژی حاضر یک لایه ثانویه امنیتی از مولکول‌های نشانه‌گذاری با استفاده از گازکروماتوگرافی – طیف سنجی جرمی (GC-MS) به سیستم اضافه می‌شود. برنامه‌های نشانه‌گذاری سوخت شامل مراحل زیر است:
• روش‌های نشانه‌گذاری سوخت
• تأمین زنجیره امنیت
• روش نمونه برداری
• تست‌های آزمایشگاهی
• تجزیه و تحلیل اطلاعات
موفقیت برنامه نشانه‌گذاری سوخت نیازمند تعهدات بلند مدت چند بخش دولتی شامل موارد زیر است:
• مدیران اصلی بخش انرژی
• تأمین هزینه‌های مالی
• تغییر در عادات و سنت‌ها
• بخش حمل و نقل
علاوه بر موارد بیان شده حمایت و پشتیبانی بخش‌های دولتی و خصوصی نیز به منظور موفقیت برنامه نشانه‌گذاری سوخت ضروری است.در این راستا شرکت راینه داران نیز با بهره گیری از امکانات در دسترس، مطالعات و پژوهش هایی در این حوزه انجام داده است.
یکی از نکات اساسی در موفقیت برنامه سوخت وجود آرایش و ساختار مؤثر آزمایشگاهی است. از جمله موارد مربوط به این بخش نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• تمام نمونه‌های مورد نظر به صورت مناسب و یکپارچه نشانه‌گذاری شود.
• نمونه‌ها به صورن مناسب ردیابی شوند.
• نمونه‌ها در یک فضای ثابت و قابل تکرار کنترل و بررسی شوند.
برنامه طراحی و پیاده‌سازی سیستم نشانه‌گذاری سوخت شامل یک دستگاه فلورسنت مادون قرمز که باعث قابل خواندن نمودن نشانه‌گرها می‌شود به همراه یک پورتابل تجزیه و تحلیل است. وجود این مسائل به بازرسان اجازه می‌دهد به سرعت و به طور جامع بر ایستگاه‌های فروش سوخت نظارت کنند.
در یک مطالعه موردی همکاری و قرار داد بستن شرکت‌های بزرگ نفتی کشور غنا با سیستم ناشنه‌گذاری سوخت، میزان تخلفات سوختی در جایگاه‌های پخش سوخت از ۳۴% به حدود %۷ کاهش پیدا کرده و تنها با استفاده از درآمد مالیاتی ناشی از این بخش بیش از هزینه‌های انجام شده مربوط به سیستم نشانه‌گذاری سوخت درآمد زایی شد.
جهت پیاده‌سازی این سیستم در غنا در مجموع، ۱۲۵ نفر به صورت مستقیم و ۳۰ نفر در بخش نمونه‌برداری، غربالگری و آزمایش به کار گرفته شده‌اند. همچنین استفاده از سیستم نشانه‌گذاری سوخت در کشور صربستان در یک دوره پنج ماه سال ۲۰۱۴ حدود ۹۳۰ میلیون لیتر سوخت این کشور نشانه‌گذاری شد که با استفاده از این امر دولت شاهد اثر بخشی آن حتی پیش از اجرایی شدن تمام بخش‌های مربوط به سیستم بود.
امید است با تکیه بر پتانسیل های موجود و با حمایت های بخش های مختلف دولتی و خصوصی در کشور ایران نیز بتوان با اجرای سیستم فوق قدم های موثری در جهت حفظ سرمایه های ملی برداشته شود.