نگاهی اجمالی به نقش درختان در صنعت

روز درختکاری هیچ درختی کاشته نمی شود   

زمانیکه صحبت از روز درختکاری میشود، تصور اکثر افراد کاشت درخت است،  ولی در حقیقت در روز درختکاری هیچ درختی کاشته نمیشود، بلکه نهال درختان کاشته میشود. ویژگی و ارزشهای  اکولوژیکی یک نهال با یک درخت بسیار متفاوت است. برای نمونه اگر یک درخت بلوط 200 ساله ریشهکن شود برای رفع تکلیف و جبران خسارت نمیتوان یک نهال یک ساله بلوط کاشت. حقیقت مهم دیگر این است که هر نهال بومی باید در رویشگاه اصلی خود کاشته شود و همچنین کاشت و نگهداری درختان و گیاهان بومی موجب احیا و حفظ تنوع زیستی آن اقلیم می گردد.

نهالکاری نیازمند تفکری منطقی و رفتاری حساب شدهاست. برخورد احساسی با این موضوع سبب هدررفت منابع مالی و اشغال فضایی که شاید از هیچ لحاظ مناسب نهال کاری نباشد، میگردد. فراموش نکنیم که قرار نیست در هر فضایی که خالی بود نهالی کاشته و تبدیل به جنگل شود. برای نمونه منطقه مرتعی صرفا با پوشش گیاهی خاص و ویژهی خود مفید است. چندین سال است که در رابطه با درختکاری اقداماتی نه چندان کارآمد انجام میدهیم. از اینرو باید این موضوع را در نظر بگیریم که کاشتن نهال شروع یک مسیر چندین وچندساله با مخاطرات طبیعی و غیر طبیعی است. اینجاست که شاید کمی بیشتر قدر یک درخت تنومند و چندین ساله را بدانیم.  

 مواد شیمیایی موجود در کود و نقش آن ها در جلوگیری از فرسایش خاک 

 در آینده فرسایش خاک مهم ترین چالش زیست کره خواهد بود. اگر از خاک های موجود به خوبی حفاظت نگردد بحران گرسنگی سرتاسر کره زمین را تحت سیطره خود درخواهد آورد. از این رو  بررسی روند فرسایش جهانی خاک ها و راهکارهای پیشگیری از آن بسیار مهم و مورد توجه است. فرسایش، قابلیت باروری خاک و توانائی نگه داری آب را در خاک کم کرده و لذا میزان محصول را کاهش می دهد. در واقع فرسایش آبی و بادی با کاهش ویژگی هایی چون شدت نفوذ آب، ظرفیت نگه داری آب، عناصر و مواد آلی خاک، موجودات زنده و عمق خاک، میزان قابلیت تولید و کیفیت خاک را تحت تاثیر قرار می دهد.

هر کدام از این عوامل ضمن تاثیر اختصاصی بر قابلیت تولید خاک، با سایر عوامل نیز میان کنش دارند و مجموعاً معیاری برای سنجش اثرات فرسایش خاک بر قابلیت تولید هستند. فرسایش سبب کاهش عناصر غذائی گیاه نظیر ازت، فسفر، پتاسیم و کلسیم می شود که برای تولید محصول ضروری اند. یک تن خاک کشاورزی خوب به طور معمول 1 تا 6 کیلوگرم ازت، 1 تا 3 کیلوگرم فسفر و 2 تا 30 کیلوگرم پتاسیم دارد. در حالی که در خاک دارای فرسایش شدید فقط 1/0 تا 5/0 کیلوگرم ازت در هر تن وجود دارد.

مواد آلی که از اجزاء ضروری خاکند خواصی همچون دانه بندی، تخلخل، نفوذ آب، ساختار و قابلیت تولید خاک را بهبود می بخشند. با افزایش نفوذ آب توسط مواد آلی، تبادل کاتیونی آسان تر، رشد ریشه ها زیادتر و ازدیاد موجودات زنده خاک ســریــع تــر می شود. درون مواد آلی 94% ازت و 25 تا 50% فسفر وجود دارد.

قابلیت باروری خاک سطحی 100 تن مواد آلی در هر هکتار (4% وزن کل خــاک) می باشد. ضمن آگاهی از آنکه کودهای آلی و زیستی  نقش بسیار مؤثری در جلوگیری از فرسایش خاک دارند، اما از آنجا که امروزه نیازکشاورزی فقط با کودهای زیستی مرتفع نمی گردد و به کودهای شیمیایی نیاز می باشد،  مسوولیت شرکت های تولید کننده کود نسبت به محیط زیست،  می تواند با تعهدشان در تولید کودهای با کیفیت و غنی از مواد شیمیایی به میزانی که به نوبه خود منجر به غنی سازی خاک جهت جلوگیری از فرسایش خاک گردد،  ایفا گردد. 

لازم به ذکر است که استفاده از کود زیستی جهت جلوگیری از فرسایش خاک بسیار مهم و حیاتی است. مزایای استفاده از کودهای زیستی شامل افزایش میزان مواد غذایی و مواد آلی خاک، کاهش نیاز به مصرف کود های شیمیایی، افزایش قدرت جذب مواد غذایی توسط گیاهان،جلوگیری از فرسایش خاک و اصلاح شوری خاک توسط گوگرد موجود در کود می شود. 

از اینرو نزدیک  به دو دهه است که چند سازمان معتبر بین المللی برنامه ی تحقیقاتی- اجرایی را جهت بهداشتی سازی مواد دفعی انسانی و تبدیل آن به کمپوست و به کارگیری به عنوان کود را در برنامه های توسعه خود قرار داده اند. این سیستم که به “بهداشت اکولوژیک” شناخته شده است، موفقیتی سه جانبه در آب، بهداشت و کشاورزی محسوب می شود.

شکل 1) سیستم بهداشت اکولوژیک موفقیت در سه راستا 

جدول شماره1) مشخصات کود کمپوست

شکل 2)کود کمپوست 

پساب های صنعتی و آبیاری درختان  

يكي از عوامل مهم كه حفظ و توسعه كشاورزي اراضي به ویژه در نواحي خشك را محدود مي سازد،  كمبود آب است .در اين راستا استفاده از آبهاي با كيفيت پايين يا غير متعارف مورد توجه بيش از پيش قرار گرفته است . استفاده مجدد از پساب فاضلاب به عنوان يكي از منابع غير متعارف آب نيز يكي از اين موارد مي باشد .

مسئله كاربرد فاضلاب به منظور آبياري محصولات كشاورزي از مواردي است كه در ساليان اخير مورد توجه قرار گرفته است. عليرغم مزايا و فوايدي كه كاربرد فاضلاب در بر دارد خطرات آن را نيز بايستي در نظر گرفت.
همانطور که درجدول شماره 2 برخی از عناصر سنگین در فاضلاب را مشاهده میکنید. وجود عناصر سنگين و افزايش مقدار آنها در طي زمان و همچنين تجمع اين عناصر در سيستم زنده مي تواند اشكالات بسياري را ايجاد نمايد . 

جدول شماره۲)برخی از عناصر سنگین موجود در فاضلاب صنعتی 

ارتباط ميان فلزات سنگين كه به صورت آلاينده به خاك وارد مي شوند و ميزان جذب اين عناصر توسط گياهان مختلف به صورت يك مسئله مهم و قابل بررسي مطرح مي باشد . بسته به نوع کارخانه و محصول تولیدی آنها ، ترکیبات شیمیایی و درصد آنها در پسابهای صنعتی متفاوت است. اما از مهمترین این ترکیبات می‌توان به آرسنیک ، سرب ، کادمیم و جیوه اشاره کرد. این مواد از طریق پساب کارخانجات تهیه کاغذ ، پلاستیک ، مواد دفع آفات نباتی و استخراج معادن وارد آبهای جاری و محیط زیست می‌شود.

اگر فاضلاب صنايع وارد سيستم جمع آوري شهري شود، مواد آلاينده شيميايي نظير فلزات سنگين،  مواد آلي غير قابل تجزيه در فاضلاب مشاهده مي گردد،  مشكلي كه در دراز مدت مي توانند ايجاد نمايند امكان تجمع اين مواد سمي و نمكها در خاك مي باشد و اين احتمال مي رود كه مقدار اين مواد در محصولات كشاورزي نيز بالا رفته و به يك ماده سمي براي انسان تبديل گردند.

كه بدیهی ست مهمترين روش حل اين مشكل، جلوگيري از ورود اين فاضلابها به شبكه جمع آوري شهري مي باشد. و این امر ضرورت تعهد دولت ها را جهت جدیت و برخورد با  شرکت های صنعتی به منظور تصفیه پساب ها و جلوگیری از آلودگی آب ها و پوشش های گیاهی صد چندان می نماید. 

همچنین در مورد پاک کنندهها، مادامیکه پاک کننده بیشتری به وسیله پساب به آبهای طبیعی اضافه می‌شود، کف بیشتری ایجاد می‌کند که تأثیر مخرب فزاینده یی در محیط زیست دارد. عامل ایجاد کف، سورفاکتانت ها  می باشد.

وجود کف در حوضهای هوادهی در تصفیه‌خانه‌های فاضلاب میزان انتقال اکسیژن به فاضلاب را به شدت تقلیل می‌دهد به طوری که گاهی تقلیل راندمان تصفیه در اثر کف دترجنتها به ۸۰ درصد می‌رسد. در حوضهای ته‌نشینی اولیه وجود ماده مؤثر دترجنت مانع ته‌نشینی کامل مواد معلق می‌شود و چربی موجود در فاضلاب در اثر کف زیاد به سایر قسمتهای تصفیه خانه نیز راه می‌یابد.

شوینده‌ها قادرند حالت و کیفیت پروتئین را تغییر دهند و متابولسیم باکتری‌ها را مختل سازند و موجب کندی اعمال حیاتی آنها گردند، این امر ناشی از اثر شوینده‌ها در کاهش کشش سطحی آب می‌باشد. همچنین غشاء میکروارگانسیم‌ها در اثر شوینده‌ها پاره شده و موجب از بین رفتن آنزیم‌ها می شود.  

جمع بندی 

 چالش محیط زیست و حفاظت از آن و نقش درختان کهن و جنگل های قدیمی در حفتظت از محیط زیست،  صرفا پیچیدهتر از کاشت یک نهال ساده میباشد. بنابراین لازم است  اقداماتی در جهت حفاظت از درختان کهنسال و برنامه ریزی جامع و مدیریت اصولی نهال کاری انجام شود. 

 استفاده از کود زیستی جهت جلوگیری از فرسایش خاک بسیار مهم و حیاتی است. مزایای استفاده از کودهای زیستی شامل افزایش میزان مواد غذایی و مواد آلی خاک، کاهش نیاز به مصرف کود های شیمیایی، افزایش قدرت جذب مواد غذایی توسط گیاهان،جلوگیری از فرسایش خاک و اصلاح شوری خاک توسط گوگرد موجود در کود می شود. 

مدیریت و صرف هزینه جهت تصفیه پساب توسط صنایع، هزینه محسوب نمی شود و سرمایه گذاری برای نسل کنونی و نسل آینده است. به ویژه اگر بتوان  تکنولوژی های به روز و پیشرفته را شناسایی کرده و مهندسی توسعه پایدار را در این زمینه به کار گرفت. در انتها فراموش نکنیم که اگر هر کدام از ما بعنوان شهروند و دوستدار محیط زیست قدمی کوچک اما موثر در عرصه حفاظت از درختان برداریم کار بزرگ و ارزندهای را انجام داده ایم.