مدیریت ریسک در قراردادهای حوزه صنایع نفت (1)
صنعت نفت از موثرترین و بزرگترین صنایع در جهان و به ویژه ایران به منظور تأمین انرژی است. نفت، علاوه بر این که منبع عمده تامین انرژی در دنیای امروز است، نقش مهمی نیز در تعیین میزان قدرت ملی و اعتبار بین المللی کشورهای مختلف ایفا می‌کند. بخش نفت در اقتصاد ایران سال های زیادی است که عمده درآمد کشور را تامین می کند و در واقع در اقتصاد کشور نقش مسلط را ایفا می نماید. از طرفی با توجه به اینکه کشورهای در حال توسعه با منابع محدود و نیازهای نامحدود رو به رو هستند و نمی‌توانند تمام بخش‌های اقتصادی را همزمان توسعه دهند، باید به بخش‌های مهم و کلیدی خود اولویت دهند.
کشور ایران با دارا بودن منابع عظیم نفت و گاز در مقام دومین تولیدکننده نفت اوپک نقش خود را در بازارهای جهانی حفظ کرده است. با اکتشاف نفت در سال‌های اخیر حجم آن تنها در سال‌های 1376 الی 1381 حدود 60 میلیارد بشکه هیدروکربور مایع بوده و با اجرای برنامه‌های ایجاد ظرفیت در سال‌های اخیر موفق به افزایش ظرفیت تولید کشور به حدود 4/2 میلیون بشکه شده است. استفاده صحیح از منابع نفتی، به منظور افزایش طول عمر آن‌ها و برخورداری نسل‌های آینده از این ذخایر خدادادی، ایجاب می‌کند مدیریت صحیحی برای بهره برداری از این منابع اتخاذ گردد.
در سال‌های اخیر پروژه‌های گسترده ای شامل سکوهای بهره برداری، پلایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های به بهره برداری رسیده اند که برخی از آن‌ها هر چند از مهمترین گونه های موفق در کشور و حتی جهان بوده‌اند اما متأسفانه در برخی موارد به دلیل عدم مدیریت صحیح منجر به تلف شدن هزینه‌ها و انحراف راهبری طرح از مسیر راهبردی شده اند.
اصلی ترین منشا بروز ادعاها و اختلافات در قراردادهای صنعت نفت و گاز، عدم شناسایی و مدیریت ریسک های پروژه می باشد. بنابراین انتظار می رود که با مدیریت ریسک های شناسایی شده از طریق ظرفیت های قراردادی، به میزان قابل ملاحظه ای از طرح ادعا و اختلاف در این صنعت پیش گیری شود. تمرکز اصلی در این پژوهش شناسایی، ارزیابی و مدیریت ریسک قراردادهای حوزه نفت و گاز است تا بتوان آثار آن را بر یک قرار داد به حداقل رساند.
فرآیند قراردادهاي حوزه صنعت نفت و گاز از شکل گیري قرارداد تا خاتمه قرارداد، معمولا با زمان طولانی (برخی مواقع چندین سال) همراه بوده و این فرآیند، در قراردادهاي رایج مناقصه‌اي، معمولاً داراي دو مرحله اصلی می‌باشد:
- مرحله اول: ایجاد (انعقاد) قرارداد
- مرحله دوم: اجراي قرارداد
از گذشته این امر مورد قبول حقوقدانان و متخصصان قراردادهاي صنعتی و به ویژه قراردادهاي نفتی بوده است که شرایط حاکم بر قراردادهاي توسعه صنعتی (که به عنوان قراردادهاي طولانی مدت مشهور می‌باشند)، با شرایط لحظه انعقاد قرارداد متفاوت است. بر اساس همین تفاوت دیدگاه بنیادین بین مرحله انعقاد قرارداد و مرحله اجراي قرارداد است که قراردادها با ادعاها و اختلافات مواجه می‌گردند.