دی اتانول آمین (diethanolamine) با علامت اختصاری DEA مایعی بی‌رنگ و دارای بویی مانند آمونیاک است، این ماده شیمیایی با فرمول شیمیایی C4H11NO2 یک ترکیب آلی است که از یک آمین دسته دوم و یک الکل دوتایی تشکیل می شود. این ماده با در گروه سایر آمین‌ها همچون مونواتانول آمین (monoethanolamine) یا تری اتانول آمین (Triethanolamine)، بازی ضعیف به حساب می آید.
این الکل دوتایی دارای دو گروه هیدروکسیل است و همانند سایر آمین ها، دی اتانول آمین نیز به صورت یک باز ضعیف عمل می کند. این محصول در اثر حرارت دیدن تجزیه می گردد و موجب تولید بخارات سمی می شود. دی اتانول آمین محلول در آب است و با انحلال پذیری این ماده در آب می توان محلولی با قدرت بازی تقریبا قوی به دست آورد. دی اتانول آمین با فلزاتی نظیر مس، روی، آلومینیوم و آلیاژهای آن ها واکنش نشان می دهد و خوردگی این فلزات را در پی دارد. با اکسید کننده های قوی و اسید های قوی به شدت واکنش می دهد. شکل (1) نشان دهنده ساختار مولکولی دی اتانول آمین است.
شکل (1): ساختار مولکولی دی اتانول آمین (DEA)
بازار جهانی در اتانول آمین
در طی سال‌‌های 2012 تا 2017 ظرفیت تولید اتانول آمین ها در سراسر جهان به میزان قابل توجهی افزایش یافت که کشور چین در آن نقش مهمی را ایفا کرد و همچنان به گسترش ظرفیت خود برای کاهش وابستگی به واردات و رفع تقاضا های رو به افزایش برای این دسته از مواد ادامه می دهد. بازارهای مصرف با بیشترین پتانسیل رشد برای این محصولات، شامل علف‌کش‌ها (برای DEA)، اتیلن آمین‌ها و تریازین‌ها (برای MEA) و استرها (برای TEA) پیش‌بینی می‌شود.
فرایند تولید دی اتانول آمین
برای تولید مواد شیمیایی اتانول آمین‌ها محلول آمونیاک، اتانول آمین‌های برگشتی و اتیلن اکساید به‌صورت مداوم و متناوب به سیستم واکنش وارد می‌شوند. واکنش ذیل نشان دهنده واکنش مورد نظر است:
C2H4O + NH3 -> H2NCH2CH2OH
ابتدا مونو اتانول آمین به وسیله واکنش اکسید اتیلن با آمونیاک در فاز آبی تولید می شود که پس از این واکنش واکنش ها به شکل زیر ادامه می یابد تا دی اتانول آمین و تری اتانول آمین تولید شود:
C2H4O + H2NCH2CH2OH -> HN(CH2CH2OH)2
C2H4O + HN(CH2CH2OH)2 -> H (CH2CH2OH)3
کاربرد دی اتانول آمین
یکی از مهم ترین کاربردهای دی اتانول آمین و به طور کلی آمین استفاده در فرآیند شیرین سازی گاز است. حذف گازهای اسیدی مانند CO2 ، H2S ، COS و CS2 از گاز طبیعی یکی از عملیات های اساسی و مهم در، فرآیندهای صنعتی است. گاز های اسیدی ذکر شده همگی می توانند در گاز طبیعی موجود باشند اما شایع ترین آن ها هیدروژن سولفید است. از ترکیبات آمین به منظور حذف این ناخالصی‌ها طی فرآیند شیرین سازی استفاده می‌شود.
- مواد آرایشی و بهداشتی: تولید شامپو و لوازم آرایشی به عنوان عامل کف ساز
- سموم کشاورزی: به عنوان ماده خنثی ساز مواد شیمیایی کشاورزی
- تولید مواد فعال کننده سطح: ماد فعال کننده سطح که در مواد شوینده و بهداشتی
- تولید سیالات صنعتی: با ترکیب با اسیدهایی مثل اسید اولئیک یا اسید کربوکسیلیک
- صنعت نساجی: به عنوان نرم کننده در صنایع نساجی
- کاتالیست: به عنوان کاتالیست در تولید فوم‌های پلی یورتان انعطاف پذیر و غیر قابل انعطاف
- لاستیک سازی: ماده اولیه تولید آلکانوآمید به عنوان عامل پخت و نحوه توزیع پرکننده‌ها در لاستیک