مقابله با سرطان، مسئولیت فردی یا حاکمیتی؟
به بهانه روز جهانی سرطان (16 بهمن ماه)
سرطان با معنای پارسی چنگار، عارضه ای است که از تکثیر بی نظم و ترتیب سلولهای طبیعی بدن تولید می شود و با انتشار و فراگیری بدن (متاستاز) باعث تخریب و از کار انداختن اندام های اصلی می گردد.
سرطان دومین عامل مرگ و میر در جهان و ایران به حساب آمده و با توجه به شایعترین و مرگبارترین نوع سرطان در جهان و ایران که سرطان ریه می باشد، مشخص می گردد که آلاینده های زیست محیطی و آلودگی هوا در کنار مصرف دخانیات، نقش به سزایی در گسترش این بیماری ایفا می نماید. وجود مواد آزبستی در صنایع مختلف و متاسفانه پرکاربرد از جمله کسکت شیت های مصرفی در لنت های انواع خودروها و صنایع ساختمانی در کنار تولید آلاینده های موسوم به ترکیبات آلی فرار (VOC) به کار رفته در انواع سوخت ها، حلال ها، رنگ ها، جلا دهنده های شیمیایی، چسب ها، حشره کش ها و . . . بارزترین و موثرترین موارد آلودگی هوا می باشند.
امروزه وجود آلايندههايي موسوم به تركيبات آلي فرار ([1]VOC) در محيط و خطرات ناشي از انتشار آنها سبب شده كه روش هاي حذف اين مواد به مسئلهاي چالش برانگيز براي پژوهشگران تبديل شود.
VOC ها ترکیبات شیمیایی هستند که به‌سادگی تبخیر و تبدیل به گاز می‌شوند. طبق تعریف WHO[2] ، نقطه جوش این ترکیبات در محدوده (°C260-50 ) و فشار بخار اشباع بیشتر از KPa102 در دمای °C25 می باشد. تركيبـات آلـي فـرار در سـوختهـا، حلالها، رنگها، جلاء دهندههاي شيميايي، چسبها، حشرهكشها و براي توليد بسياري از محصولات به كاربرده ميشوند. در نتیجه این ترکیبات به مقدار زیادی وارد محیط زیست می شوند. با توجه به قوانين كنترل آلودگي هوا و محيط زيست و بـا توجه به اهميت مواد آلي بـه لحـاظ اقتصـادي بـه دليـل افـزايش قيمـت آنهـا، كنتـرل و بازيـابي ايـن مـواد امـري ضـروري میباشد.
این ترکیبات از لحاظ منبع انتشار به 2 منبع محیط باز و بسته تقسیمبندی میشود. منابع فضای باز شامل صنایع شیمیایی، تولید کاغذ و اگزوز خودروها و منابع فضای بسته شامل کالاهای خانگی، لوازم اداری، چابگرها، اجاق گاز و …… میباشد. ترکیبات آلی فرار فراوانترین آلایندههای شیمیایی در هوای محیطهای داخلی هستند. نوع و ماهیت VOC ها به منبع انتشار آن ها بستگی دارد . بر اساس تحقيقات انجام شده توسط آژانس حفاظت از محيط زيست ايالات متحده ميزان VOC های يافت شده در محيطهاي بسته، 2 تا 5 برابر بيشتر از فضاهاي باز است كه در اثر فعاليتهاي خاص در اين محـيطهـا ايـن ميـزان حتـي بـه 1000 برابر نيز ميرسد.
سالانه ميليونها تن VOC به وسيله مواد دست ساز بشر وارد اتمسفر ميشود. منبع تعداد زيادي از هيدروكربن‌هاي موجود در هوا، بخار بنزين و يا دود خروجي از اگزوزها است. به عنوان مثال براساس تحقيقاتي كه در اروپا صورت گرفت حدود 85 % بنزن موجود در هوا از منابع متحرك و تنها 15 % از منابع ثابت مي‌باشد.
قرارگیری در معرض مواد آلی فرار میتواند باعث ایجاد عوارض مختلفی بر روی بدن انسان شود. این عارضهها بستگی به میزان تماس با این مواد و مدت تماس دارد. اگر به صورت کوتاه مدت باشد باعث سردرد، سرگیجه، حالت تهوع واستفراغ و در صورت تماس طولانی مدت باعث ایجاد سرطان ، آسیب سیستم اعصاب مرکزی ، جهشهای کروموزومی و آسیب به دیگر ارگانهای داخلی مانند کبد و کلیه میشود.
از سمیترین ترکیبات آلی فرار می توان به بنزن اشاره نمود. بنزن ازطریق راه های تنفسی، گوارشی و پوستی وارد بدن انسان می گردد. بنزن باعث آسیب به سیستم عصبی مرکزی و از دست دادن هوشیاری میشود. هرگاه برای مدت کوتاه (20-10دقیقه ) در معرض سطح بالایی از بنزن (2000-10000 میلی گرم در لیتر) قرار گیرید، نتیجه آن می تواند مرگ باشد. سطح پایین بنزن( 700-300 میلی گرم در لیتر) می تواند سبب خواب آلودگی و گیجی شود. قرارگیری در معرض مواد آلی فرار میتواند باعث ایجاد عوارض مختلفی بر روی بدن انسان شود.
بنزن همچنین به عنوان یک ماده شیمیایی خطرناک در اولویت اول سازمان حفاظت از محیط زیست کانادا قرار دارد. در ایالات متحده آمریکا، از نظر آژانس مواد سمی و ثبت بیماریها در رتبه ششم لیست مواد خطرناک قرار دارد. تماس حاد با بنزن موجب مسمومیت سیستم خون سازی بدن یابه عبارتی دیگر بروز سرطان خون میشود.
همچنین برای افرادی که مدت طولانی در معرض استشمام بنزن قرارگرفتهاند، اثرات مخربی بر روی سلولهای مغز استخوان مشاهده شدهاست. این اثرات ممکن است سبب کاهش ترکیبات مهم خونی نیز شود. قرار داشتن در معرض این ترکیبات آلی فرار میتواند سبب کاهش سیستم ایمنی، افزایش عفونتها و کاهش سیستم دفاعی بدن در برابر سرطان گردد. به دلیل ساختار پیچیده VOCها یافتن بهترین روش برای تصفیه آنها بسیار مشکل است و بستگی به درصد این ترکیبات در هوا دارد.
در نتیجه در کنار مراقبت و مسئولیت فردی هر یک از آحاد جامعه در اصلاح سبک زندگی و کاهش تولید و مصرف مواد آلی فرار، از مهمترین وظایف و مسئولیت های حاکمیت و دولتمردان هر جامعه، تلاش برای تصفیه و حذف این ترکیبات آلی فرار (VOC) از طریق سیاست گذاری درست و اصلاح و اهتمام به اجرای قوانین و مقررات سازمان محیط زیست خواهد بود.
[1] Volatile Organic Compound
[2]World health organization