تاریخچه اکتشاف نفت در ایران
سال ۱۲۸۷، آغازگر فصلی نو در حیات سیاسی و اقتصادی کشور ایران به حساب می‌آید، در این سال دکل حفاری مستقر در چاه شماره یک مسجد سلیمان، در منطقه نفتون به نفت رسید. این کشف بزرگ که اولین اکتشاف نفت در خاورمیانه به شمار می‌آید، به عنوان سر آغازی برای تاریخ صنعت نفت در یک قرن گذشته است.
ویلیام ناکسی دارسی[1]، نخستین فردی بود که با روش‌های جدید روز و دستگاه‌های حفاری مکانیکی در ایران به اکتشاف نفت و حفر چاه پرداخت. او ابتدا گروهی فنی را به سرپرستی زمین شناسی به نام برلز[2] به ایران اعزام کرد. این گروه، پس از بررسی های زمین شناسی، گزارش رضایت بخشی ارائه داد و احتمال وجود نفت را در حوالی قصرشیرین و شوشتر زیاد و در دیگر نقاط امیدوارکننده دانست. پس از دریافت این گزارش، دارسی نماینده ای به نام ماریوت[3] را در سال ۱۹۰۱ به ایران فرستاد.
حفاری اولین چاه در محلی به نام چاه سرخ، در شمال غرب قصر شیرین آغاز شد. کار حفاری به علت نبود راه و نا امنی به کندی پیش می‌رفت تا آن که در تابستان ۱۹۰۳ در عمق ۵۰۷ متری به گاز و مقدار اندکی نفت رسید. چاه دوم هم در همین ناحیه در عمقی مشابه به نفت رسید. بهره دهی این چاه درحدود ۱۷۵ بشکه در روز بود.
در نیمه اول سال ۱۹۰۸ این شرکت دستور توقف عملیات را می‌دهند، ولی مسئول عملیات مهندسی به نام دینولدز[4]، که با توجه به اطلاعاتی که در محل به دست آورده بود، چند روزی از اجرای دستور توقف خودداری کرد و به حفاری ادامه داد. سرانجام در همان سال در عمق 360 متر به نفت رسیدند، دومین چاه نیز در این منطقه در عمق 307 متر به چاه رسید و با به نفت رسیدن این دو چاه، وجود نفت به مقدار زیاد در ایران به اثبات رسید و بدین ترتیب ایران به عنوان اولین دارنده ذخایر نفت خاورمیانه مورد توجه قرار گرفت.
پس از کشف نفت در ایران در سال ۱۹۰۹ شرکت نفت ایران و انگلیس تشکیل شد. از سال ۱۹۰۸ تا سال ۱۹۲۸ تمام نفت تولیدی ایران از میدان نفتی مسجد سلیمان استخراج می‌شد. با این وجود به دلیل مطالعات انجام شده و اثبات این مدعا که بیشتر مناطق جغرافیایی ایران دارای نفت می باشد، اکتشافات ادامه یافت. در ادامه این اکتشافات در سال ۱۹۲۸ میدان نفتی هفتکل و به تدریج در سال ۱۹۳۰ میدان نفتی گچساران، در سال ۱۹۳۶ میدان نفتی آغاجاری و در سال ۱۹۳۸ میدان‌های نفتی لالی و نفت سفید کشف شد.
در سال ۱۹۲۷ شرکت نفت انگلیس و عراق یک میدان نفتی با نام «میدان نفت‌خانه» را در عراق کشف کرد. نیمی از این میدان در خاک ایران قرار دارد که در حال حاضر نفت شهر نامیده می‌شود. با کشف این هفت میدان نفتی، حوزه مورد قرارداد شرکت نفت سابق ایران و انگلیس به صورت یکی از مناطق مهم نفتی جهان درآمد.
اکتشاف نفت در خلیج فارس نیز در اواخر دهه ۱۹۵۰ آغاز شد و در جریان آن اولین میدان نفتی به نام بهرگانسر در سال ۱۹۶۰ و پس از آن میدان‌های دورود، سروش، سلمان، اسفندیار، فروزان، نوروز، رشادت، پارس شمالی، هندیجان و رسالت کشف شدند. امور اکتشاف و استخراج شرکت ملی نفت ایران در سال ۱۳۴۷ میدان عظیم گازی خانگیران و در سال ۱۳۶۰ میدان گازی گنبدلی را به ترتیب در غرب و جنوب شهر سرخس کشف کرد.
در دهه ۶۰ به دلیلی همزمانی با جنگ ایران و عراق، اکتشاف نفت با رکود نسبی همراه بود. در سال‌های اخیر نیز، آهنگ فعالیت‌های اکتشافی به تدریج سرعت گرفت و امکانات بیشتری به این بخش تخصیص داده شد. از جمله مهم‌ترین اکتشافات در سال‌های اخیر، کشف میدان گازی پارس جنوبی است که بزرگترین میدان گازی کشف شده در جهان است. در شکل (1) نیز میادین نفت و گاز جنوب و جنوب غربی ایران نشان داده شده‌است.
شکل (1): میادین نفت و گاز جنوب و جنوب غربی ایران
[1] William Knox D’Arcy
[2] Berlese
[3] Marriott
[4] Denolds