بازار اختیارات
بازار اختیارات : معامله گران نفتی به خوبی دریافته اند که انعطاف پذیری اختیارات (Options) در مقایسه با آتیها به مراتب بیشتر است و لذا بهتر میتواند ریسک ناشی از نوسانات نامطلوب قیمت نفت را پوشش دهد. معاملات اختیار در بازار نفت خام عملاً از 14 نوامبر 1986 در بورس نایمکس به واسطۀ دریافت مجوزی از کمیسیون معاملۀ آتیهای کالا (CFTC) که کمیسیونی مستقل برای تنظیم بازار معاملات کالا در آمریکا میباشد، آغاز شد.
حق اختیار خرید تا حدی شبیه به حق بیمه است بدین معنی که خریدار مبلغی را به فروشنده میپردازد و این حق را بدست میآورد که بتواند با توجه به اوضاع و احوال بازار تصمیم نهایی را اتخاذ کند. در واقع، خریدار با این معامله خود را در قبال نوسانات نامطلوب قیمت بیمه کرده است. مبلغ پرداختی در واقع «حق امتیاز» اختیار معامله و یا به عبارت دیگر «قیمت اختیار» است.
بنابراین «اختیار» در واقع قرارداد یا سندی است که دارنده یا «خریدار (Long)» میتواند در قبال پرداخت قیمت اختیار به صادرکننده یا «فروشنده (Short)» این حق را بدست آورد که دارایی پایۀ قرارداد را با «قیمت توافقی» یا «قیمت اجرایی» تا تاریخ معین و اصطلاحاً «تاریخ انقضاء» یا «سررسید اختیار معامله» و یا قبل از آن، از صادرکننده این قرارداد بخرد یا به او بفروشد بدون آنکه متعهد به این خرید یا فروش باشد.
بنابراین مهمترین نکته در اختیارات آن است که دارندۀ اختیار «حق» دارد که قرارداد را به اجرا بگذارد، اما اگر وضعیت بازار چنان باشد که اجرا نکردن قرارداد به نفع خریدار تمام شود، هیچ تعهدی بر اجرا نیست و خریدار میتواند قرارداد را نادیده بگیرد. حداکثر زیان خریدار اختیار مبلغی است که بابت حق امتیاز (Premium) یعنی قیمت اختیار پرداخته در حالی که سود خریدار تابع تغییرات قیمت در بازار است به نحوی که با تغییرات مطلوب قیمت، سود زیادی نصیب خریدار خواهد شد.
برخلاف خریدار اختیار که هیچگونه تعهدی در قبال قرارداد ندارد، فروش اختیار برای فروشنده تعهدآور است بدین معنی که فروشنده متعهد میشود هرگاه خریدار تصمیم بگیرد از حق خود استفاده کند و قرارداد را به اجرا بگذارد، باید به مفاد آن عمل نماید؛ یعنی دارایی پایه را به قیمت مندرج در قرارداد یعنی قیمت توافقی و بدون توجه به قیمتهای جاری در بازار به خریدار بفروشد. تنها سودی که فروشندۀ اختیار میتواند بدست آورد همان حق امتیاز یا قیمت اختیار است که خریدار پرداخته است در حالی که زیان فروشنده تابع وضعیت قیمت بازار است و در مواردی این زیان ممکن است بسیار سنگین باشد.
بنابراین تفاوت عمده بین قرارداد اختیار با قرارداد آتی ها آن است که تعهدات ایجاد شده برای خریدار و فرشندۀ آتیها متقارن است بدین معنی که طرفین قرارداد باید علیرغم سودآوری یا زیاندهی، به تعدات خود در قبال قرارداد عمل کنند. خریدار اختیار فقط هنگامی قرارداد را به اجرا میگذارد که از این کار سودی عاید او شود، اما فروشنده قرارداد هیچ انتخابی جز اجرای تعهدات خویش ندارد. بنابراین ریسک معاملات در بازار اختیارات نامتقارن است. بدین سبب برای جبران این ریسک نامتقارن، خریدار باید مبلغی به فروشنده بپردازد که همان حق امتیاز است تا بدین وسیله فروشنده بتواند خود را در قبال این ریسک پوشش دهد.
به طور کلی اختیارات را میتوان به دو دسته تقسیم کرد: «اختیار خرید (Call Option)» و «اختیار فروش (Put Option)». اختیار خرید و اختیار فروش را میتوان به سه حالت اروپایی، آمریکایی و آتلانتیک تقسیم کرد. «اختیار اروپایی» فقط در تاریخ سررسید قابل اجراست در حالی که «اختیار آمریکایی» را هر زمان قبل از تاریخ سررسید و یا در تاریخ سررسید میتوان اجرا کرد. «اختیارهای آتلانتیک» یا «اختیارهای با زمان اجرای محدود» و یا «اختیارهای شبهه آمریکایی» به این معناست که قبل از انقضای اختیار، فقط در تاریخ معینی خریدار میتواند آن را به اجرا بگذارد.
تقسیم بندی اختیار به آمریکایی و اروپایی ربطی به موقعیت جغرافیایی ندارد و صرفاً زمانبندی اجرای اختیار را بیان میکند. اختیارهای انرژی، شامل اختیارات نفت خام و فرآورده ها معمولاً از نوع آمریکایی است، یعنی خریدار میتواند اختیار را در هر روز کاری در خلال مدت قرارداد به اجرا بگذارد.
در تقسیم بندی دیگری برای اختیارات، آنها را به دو گروه قابل معامله در «بورسهای رسمی» و قابل معامله «در خارج از بورس» یا OTC تقسیم میکنند. معامله گران اصلی اختیارات در خارج از بورس اکثراً بانکهای تجاری و بانکهای سرمایه گذاری هستند. امتیاز اصلی بازار اختیارات در خارج از بورس این است که میتوان در این بازارها قرارداد اختیار را بر حسب درخواست مشتری و متناسب با نیازهای وی تنظیم کرد.
منبع: درخشان، مسعود، «مشتقات و مدیریت ریسک در بازارهای نفت»، مؤسسۀمطالعات بینالمللی انرژی، چاپ دوم، 1390، فصل چهارم: بازار اختیارات، ص 197-204